Zoals wellicht bekend hebben alle letters in het Hebreeuws een getallenwaarde. De eerste letter, de Alef, is 1 in getallenwaarde. De tweede letter, de Beth, is 2. Mijn oog viel op de uitspraak van de Ba’al Shem Tov, de stichter van het Chassidisme, die benadrukte dat het Hebreeuwse woord voor ‘licht’ dezelfde getallenwaarde heeft als het Hebreeuwse woord voor ‘geheim’. Als een leraar het ‘geheim’ van de leerstof kent, kan hij bij zijn leerling ‘licht’ brengen. Anders geformuleerd: een leraar moet de materie door en door kennen om de les op de juiste wijze te kunnen overbrengen. Zo niet dan brengt hij geen licht, misschien nog net geen duisternis, maar zeker wel schemering.
Helaas moet ik constateren dat er vaak meningen of visies worden verkondigd zonder het ‘geheim’ van de onderliggende materie goed te kennen en dus is de boodschap erg ‘schemerig’. Met andere woorden: zolang je geen zicht hebt op de echte betekenis, is wat je ziet duister. En dat is nu precies wat we dagelijks steeds vaker zien. Aan de hand van uiterlijk vertoon, misleidende demagogie, worden conclusies getrokken, hele volksstammen opgejut. Als volksleiders op de juiste manier de waarheid verkondigen is dat prima, maar helaas…….Hetzelfde geldt voor journalisten, de media. Media kunnen misleiden, weten vaak niet het ‘geheim’ van de situatie en doen daardoor aan berichtgeving die geen ‘licht’ brengt.
Maar gelukkig heb ik het gevoel dat een deel van de media in ons land zich wel verdiept in de materie, aan grondig onderzoek doet, doordringt tot de kern en daardoor problemen blootlegt die onzichtbaar waren (gemaakt). Ik denk dan aan de onderzoekjournalistiek die zich nagenoeg niet laat afleiden door uiterlijk vertoon en misleidende demagogie. Deze tak van de journalistiek belicht de diepere achtergrond, die vaak heel anders is dan de zichtbare schijnvertoning. In vele andere landen echter blijft de oppervlakkigheid de waarheid verduisteren of is er sprake van censuur. Het gevolg: er ontstaat in onze brede mondiale samenleving een steeds groter wordende kloof tussen de leugen en de waarheid, tussen misleiding en verdieping, tussen duisternis en licht.
Gisteren werd ik gebeld door een bevriende niet-Joodse huisarts (even notitie: ik heb ook niet-Joodse vrienden, mocht u daaraan twijfelen!) met een ethische vraag. Een van zijn patiënten ziet het leven niet meer zitten en wil er een eind aan maken: het zogenaamde voltooide leven, zoals de nieuwe naam voor zelfmoord luidt! De niet-Joodse huisarts zit ermee ‘in zijn medische maag’ of beter geformuleerd: ‘in zijn ethische maag’. Want met geneeskunde heeft dit niet van doen. Dit is een ethisch probleem dat door de Overheid geplaatst is in de spreekkamer van de medische huisarts. Dat is eng, want het politieke besluit wordt beïnvloed door propaganda, door wat de meute ervan vindt, door de potentiële kiezers. Ook natuurlijk door de media en daar speelt dat de krant moet verkocht worden, de TV naar kijkcijfers hunkert en de website naar likes en clicks snakt. Resultaat? Niets is variabeler dan ethiek. Wat vijftig jaar geleden als een doodzonde gold, is nu geaccepteerd. En wat nu onacceptabel is, was toen probleemloos. Dat visies opnieuw worden bekeken en getoetst is meer dan prima. Dat situaties veranderen is logisch. Dat land A niet land B is, moge duidelijk zijn, maar toch zijn er grenzen.
We lazen sjabbat jl. in de synagoge (Deuteronomium 16;20) “Rechtvaardigheid, rechtvaardigheid zult gij najagen”. Waarom staat hier twee keer “rechtvaardigheid”? Een keer “rechtvaardigheid” ware toch voldoende geweest? Maar hier ligt een belangrijke les en levenswijsheid. Als een rechter om een oordeel wordt gevraagd en hij neemt, zonder aanziens des persoons, het wetboek, de Thora en/of de Talmoed, voor zich, hij verdiept zich in de materie, vindt het antwoord, kijkt op naar de vragensteller die voor hem staat en komt tot een rechterlijke uitspraak: Dat is “rechtvaardigheid”. Maar in de Thora staat twee keer na elkaar het woord “rechtvaardigheid” om ons te vertellen dat het alleen in de wet kijken en uitspraak doen niet voldoende is. Wie is de persoon die beoordeeld moet worden.
Is hij rijk of arm, intelligent of zwakbegaafd, hoogbejaard of jong, uit welk milieu stamt hij? Oordelen over de medemens, mag nooit zwart-wit zijn, maar steeds genuanceerd. Vandaar “rechtvaardigheid, rechtvaardigheid”, twee keer.
Ethiek is eng, kan ontsporen als wij mensen zelf de grenzen bepalen. Ethische beslissingen zijn vaak het resultaat van de demagogie van wereldleiders die primair zichzelf verafgoden. De politiek betaalt en bepaalt. Het Joodse standpunt is dat wij mensen te klein zijn om zelf waarden en normen te bepalen. De grote lijnen zijn in het Jodendom duidelijk weergegeven, liggen vast. Maar de toepassing is altijd maatwerk. Een mens mag vanuit de Joodse optiek bezien niet doden, niet anderen en ook niet zichzelf. Wanneer het leven voltooid is wordt Boven bepaald, dat mag geen mensenwerk zijn. Maar hoe ermee om te gaan als de politiek haar mening aan de gemeenschap oplegt en de arts gedwongen wordt om braaf te volgen, is een ander verhaal dan sec de vraag of voltooid leven acceptabel is volgens de halaga-de Joodse wet.
Wat mijn antwoord was aan de bevriende niet-joodse huisarts? Dat vertel ik u dus niet, want mijn antwoord aan hem is niet per se mijn antwoord aan u.
Gedurende coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel Kwartier. CIP en NIW publiceren deze bijzondere stukken dagelijks.
